To be or not to be. That is the question. Zo begint de beroemdste monoloog uit de theatergeschiedenis, van William Shakespeare (1564-1616). Overal ter wereld, van Florence, over Avignon, Mainz, Cincinatti, New York, Parijs, tot zelfs Mexico, wordt het 450ste geboortejaar van de Britse Bard uit Stratford-upon-Avon gevierd.Tot en met zaterdag 31 mei is op de afdeling Taal & Literatuur van de bib aan het Zuid een kleine tentoonstelling gewijd aan William Shakespeare, de man en het werk, vertalingen en verfilmingen, (muziek)bewerkingen en opvoeringen in NTGent, de invloeden op andere auteurs.
The Bard
Geboren op wereldboekendag 23 april (naar het schijnt, enkel zijn doopdag 26 april werd geregistreerd), beroemd auteur van liefdessonnetten en toneelstukken, nog steeds gespeeld en (opnieuw en opnieuw) vertaald theatergenie, die de wereld op het podium van het Globe-theater op de oever van de Thames bracht, die zowat alle menselijke zieleroerselen bespeelde in 5 bedrijven, maar ook de Engelse geschiedenis binnensmokkelde in zijn koningstragedies, de eigentijdse politiek (gecodeerd) bekritiseerde, onvatbaar bleef als persoon (“He spelled his own name in at least 13 different ways”), maar toch een icoon werd van de moderne cultuur.
Schepper van Hamlet, Romeo en Julia, Othello, Macbeth en De feeks, Koning Lear en Prospero (uit The tempest), Richard III (Modderfokker) en nog een handvol andere verderfelijke Engelse koningen, vertolker van The Wars of the Roses (Ten oorlog/Krieg, in de Lanoye & Perceval-vertaling), schrijver van kluchten en blijspelen, en van 154 onsterfelijke liefdesgedichten zoals Shall I compare thee to a summer’s day? (sonnet 18).
Johan de Haes herdacht Shakespeare al op Cobra.be , waar ook nog toneelrepetities, filmtrailers en recensies van Shakespearevertolkingen te bekijken zijn. Herbeluister ook de reeks ‘Neem nu Shakespeare’
Tisof / tisni / daddist.
Dat Shakespeare nog steeds dé bezieler is van het hedendaagse toneelrepertoire, merk je aan de talloze heropvoeringen en vertalingen/bewerkingen in de laatste decennia. Een selectie van 11 vertalingen van de beroemde monoloog “to be or not to be” is te lezen in de tentoonstelling in de bibliotheek.
Na de beruchte vertaling van Leendert A.J. Burgersdijk in de 19de eeuw volgden vertalingen/bewerkingen in het Nederlands elkaar steeds sneller op, bv. van Hamlet, door Jacobus Van Looy (1912), Nico Van Suchtelen (1952), Cees Buddingh’ (jaren 1960), de monumentale Verzameld Werk-editie door Willy Courteaux (1967-1971, herdrukt in 1987, 2007 en opnieuw in 2014), vertalingen door Bert Voeten (1983), Hugo Claus (1986), Gerrit Komrij (1989), Carel Alphenaar (1996), Erik Bindervoet & Jan Henkes (2000), Frank Albers (2001), Jan Decorte (bewerking, 2001), Dimitri Leue (jongerenversie, 2002), H.J.F. De Roy Van Zuydewijn (2003), Willem Ouweneel (2004), Jan Jonk (historiserende vert. 2005), Piet Arfeuille (2005), Jack Nieborg (2011), Peter Versteegen (2013), Ed Franck (jeugdversie, 2013) en Tom Lanoye (2014).
Maar er zijn ook operauitvoeringen, musicals, muziekstukken voor filharmonieën, geïnspireerd door zijn personages, van groten als Verdi, Berlioz, Prokofjev, van tijdgenoten als John Dowland en modernen als Benjamin Britten of Michael Nyman. En verfilmingen: van stomme films tot massaproducties, van de gebroeders Taviani tot Akira Kurosawa, van animatiefilms tot West Side story, met onvergetelijke vertolkingen door o.a. Orson Welles en John Gielgud.
De Royal Shakespeare Company ontwikkelde een wereldwijd educatief project en een opvoeringsfestival tot 2016. Een overzicht van festiviteiten staat op Shakespeare’s England.
Icon of modern culture
Shakespeare werd voor het eerst eufemistisch genoemd als “upstart crow” door Robert Greene in 1592, een jaar later verscheen zijn eerste werk in druk: het 199 coupletten lange, subtiel erotische liefdesgedicht Venus and Adonis, dat anno 2014 in een nieuwe Nederlandstalige vertaling van Peter Versteegen verschijnt.
Het literair genie Shakespeare werd een “enigma” genoemd en eeuwenlang is er gespeculeerd over zijn afkomst, opleiding, relaties en theatercarrière. Hoe zag zijn wereld in Straford en Londen eruit en hoe transponeerde hij die naar het podium? Was hij een mislukte filosoof of geschiedschrijver, zoals sommigen beweerden, een charlatan of gewoon een gelukskind? Was de man ooit in Helsingör, in Antwerpen, in Brussel? Had hij een relatie met Anne Hathaway, ruzie met zijn concurrenten Christopher Marlowe of John Fletcher, was hij een stroman van filosooof Francis Bacon en waarom droeg hij zijn sonnetten op aan de Donkere Dame? Honderden studies en interpretaties brachten verheldering, maar het raadsel Shakespeare bleef bestaan. Een selectie van de boeiendste studies vindt u in deze lijst.
William Shakespeare beïnvloedde niet enkel alle toneelschrijvers na hem, maar inspireerde ook nog talloze romans over hem zelf en zijn personages. Een selectie uit die Shakespeare-fanclub – van Auden tot Vidal – vindt u hier.
En ook op het Schrijverspodium werden teksten verzameld waarvoor Shakespeare het vertrekpunt was.
To be read or watched?
Kunnen Shakespeare’s toneelstukken nog gelezen worden? Nog in hun volledigheid ervaren worden in de oorspronkelijk gedrukte of met annotaties verrijkte digitale edities? Of moeten we ze horen en zien in moderne versies – om ze nog enigszins te begrijpen? Want Shakespeare versleutelde zijn teksten, maar werd tegelijk de eerste auteur genoemd die de diepten van de menselijke ziel op het podium toonde. Kan een hedendaagse opvoering die enorme rijkdom eer aan doen? Paul Pourveur verklaarde het genie dood (“Get over it”), Erwin Jans, Toneelhuis-dramaturg liet zijn licht schijnen over de actualiteit van Shakespeare.
Tom Lanoye en Guy Cassiers gingen aan de slag met Hamlet, gespeeld door het Toneelhuis: Hamlet vs Hamlet, met Abke Haring in de hoofdrol.
The Guardian Reading Group ging dit jaar aan de slag met The tempest. “He is the greatest of poets, but he is essentially a dramatic poet. Though his plays have much to offer readers, they exist fully only in the performance,” haalde Shakespeare in dat stuk zelf aan! Meer over de discussie lezen/horen/ zien opvoeren bij The Guardian.
The world’s a stage: 450 jaar William Shakespeare nog tot/met zaterdag 31 mei in de bib aan het Zuid (4de verd.)
J.P. Den Haerynck, Afdeling Literatuur